به گزارش روابط عمومی دانشگاه قم به نقل از ایکنا، میشائیل مارکس، دکترای اسلام‌شناسی از فرانسه و مدیر پروژه کورپوس کورانیکوم فرهنگستان علوم برلین برندنبورگ، شامگاه پنج‌شنبه، ۲۰ خرداد، در نشست علمی «تاریخ متن قرآن» که از سوی دانشگاه قم برگزار شد، گفت: پروژه کورپوس کورانیکوم پروژه مربوط به تاریخ قرآن است که در سال ۲۰۰۷ یعنی ۱۵ سال پیش تدوین شده است؛ بنده به همراه برخی همکارانم در آلمان، دپارتمانی را در آکادمی‌ علوم که در فارسی معادل فرهنگستان است، ایجاد کردیم. در آلمان هشت آکادمی وجود دارد و همه آنها در حوزه علوم انسانی فعال هستند. این مراکز تحقیق و ویرایش متون یونانی قدیم و آثار کانت و مارکس و... را بر عهده دارند.

وی با بیان اینکه آکادمی ما در شهری نزدیک به برلین قرار دارد و پروژه‌های مختلف از جمله پروژه مورد بحث در آن مورد تحقیق قرار دارد، اضافه کرد: در اینجا برنامه‌ای داریم که دسترسی ما را به مخطوطات قرآنی به صورت سیستمی فراهم کرده است و متن را حرف‌نگاری می‌کند؛ در این مرکز کاتالوگی از دست‌نوشته‌ها و متون خطی قرآن وجود دارد که از جمله آیات سوره بقره موجود است. اگر در خوانش این نسخ مشکلی وجود داشته باشد با قرآن ۱۹۲۴ مصر مطابقت می‌دهیم.

مارکس ادامه داد: همچنین مجموعه‌ای از قرائات مختلف از جمله ابن مجاهد را به همراه منابع در دست داریم، مثلاً در آیه ۱۹ سوره مبارکه مریم در قرائت حفص، «لأهب لک غلامًا زکیًّا» قرائت می‌شود، ولی در قرائت ورش، «لیهب» قرائت می‌شود؛ به همین نحو به شرحی ادبی از کلمات قرآن توجه کرده‌ و به تغییر تاریخی این کلمات رسیده‌ایم؛ کار ما دو بخش است؛ اول جمع‌آوری مخطوطات و دوم ارائه شرحی برای آنها.

۳ هزار نسخه خطی قرآنی در برلین

این پژوهشگر بیان کرد: ما تصاویر حدود سه هزار نسخه از قرآن را در دست داریم؛ همچنین برای فهم متن قرآن از کتب قبل از نزول وحی مانند تورات و انجیل استفاده می‌کنیم تا وقتی قرآن عموم مردم را مورد مخاطبه قرار داده است به درک بهتری برسیم، متنی در سال ۸۰ قبل از هجرت در دسترس است؛ این متن توسط ابرهه نوشته شده است؛ ماجرای ابرهه در تفسیر سوره فیل به آن اشاره شده است.

مدیر پروژه کورپوس کورانیکوم فرهنگستان علوم برلین با بیان اینکه ما به شش متن در مورد ابرهه دسترسی داریم که در تفاسیر نیامده است، اضافه کرد: ابرهه پادشاهی مسیحی در یمن بوده است، متن این نوشته به زبان سامی است که به عربی نزدیک است و در ابتدای این متن چیزی مانند بسمله وجود دارد؛ این متن به زبان قوم سبا نوشته شده است. این متن، دعای سه قسمتی است که واژگان رحمان، مسیح و روح القدس در آن آمده است.

مارکس بیان کرد: در جنوب عربستان وقتی می‌خواستند نام خدا را بیاورند از رحمان استفاده می‌کردند که در وقع همان الرحمان بیان شده در قرآن است؛ دکتر علی آقایی به همراه دو ایرانی دیگر قرار است کتابی را چاپ کنند که این متون را به فارسی ترجمه کرده‌اند. البته دپارتمان ما چون نشر دیجیتال دارد علاقه‌مندان می‌توانند بدون پرداخت پول به این متون خطی دسترسی یابند.

مدیر پروژه کورپوس کورانیکوم فرهنگستان علوم برلین با بیان اینکه محققان این مرکز در چند بخش فعالیت دارند، افزود: بخشی در مورد متون خطی قرآن، بخشی در مورد قرائات و بخشی هم درباره فضا و محیط نزول قرآن کریم است؛ براین اساس می‌توانیم به ترتیب نزول قرآن دست یافته و آن را مورد مطالعه قرار دهیم؛ هدف ما نشان دادن روند تاریخی و تاریخمندی قرآن کریم است؛ این مسئله چند معنا را در خود نهفته است؛ ابتدا، دستیابی به میراث فرهنگی که پشتوانه قرآن است و این میراث فرهنگی متعلق به همه جهان است.

این پژوهشگر اسلام‌شناس اضافه کرد: متأسفانه در غرب علاقه کمی به میراث فرهنگی قرآن وجود دارد، ولی ما سعی کرده‌ایم به این جنبه توجه ویژه داشته باشیم؛ بخش دیگر انجام مطالعات میان‌رشته‌ای در مورد متن و فضای نزول قرآن است. چون همکاری و اقدامات بین‌المللی در این زمینه خیلی مهم است؛ لذا با کتابخانه ملی ایران، قطر، اندونزیو یمن مرتبط هستیم و مطالعه بین‌المللی در حوزه مطالعات قرآنی ایجاد کرده‌ایم.

قرآن خطی دوره بنی امیه

مارکس با بیان اینکه ما مجموعه مطالعات خود را به سهولت در دسترس همه قرار داده‌ایم، اظهار کرد: قسمت مهم کار ما تاریخ‌گذاری علمی نسخ خطی موجود از قرآن است؛ مثلا در یک نوشته خطی پوست آن مورد تحقیق قرار گرفته است و بررسی یکی از نسخه‌ها نشان می‌دهد که برای دوره بنی‌امیه است؛ این متن برای نیمه اول قرن اول هجری است.

وی اضافه کرد: ما متنی از قرآن داریم که ۸۰ درصد آن دست نخورده است و ۶۶۲ برگ دارد؛ طبق تجزیه و تحلیل نشان می‌دهد در بین سال ۶۶۹ تا ۷۱۵ نوشته شده که در برلین نگهداری می‌شود، در اینجا پوست، پاپیروس و قطعاتی که قرآن روی آن نوشته شده است مورد بررسی قرار می‌گیرند. مواد ارگانیک و کربن به کار رفته می‌تواند مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد زیرا قرآن روی پوست گوسفند نوشته شده است.

مارکس بیان کرد: در ۲۰۰ سال نخست به خصوص در دوره بنی‌امیه کاغذ نبوده و قرآن روی پوست نوشته می‌شده است؛ ما مشخصات ۱۴ دست نوشته خطی قرآن را براساس تحلیل کربن آن دسته‌بندی کردیم و این کار با همکاری دانشگاه زوریخ انجام شده است.  با همکاری همکاران ایرانی، رادیوکربن‌های موجود در این متون را مورد تجزیه قرار می‌دهیم؛ تجزیه و تحلیل جوهر خودش تخصص متفاوتی است که باید توسط گروه دیگری انجام شود.

وی اضافه کرد: حدود ۴ سال قبل، تحقیقی انجام شده که مواد غیرارگانیک موجود در جوهر اندازه‌گیری شده است؛ در این متن از دو نوع جوهر استفاده شده است؛ مثلا در آیه ۸۸ اعراف «قال الْملأ الّذین اسْتکْبروا منْ قوْمه ...»؛ در قرائت روش «و قال ...» آمده، ولی در نسخه دمشق دو «واو» به کار رفته است؛ جوهری که در واو به کار رفته متفاوت از جوهر کلمات دیگر است.

وی افزود: ما در تحقیقات خود همکاری با برخی کتابخانه‌های ایران و افراد از جمله حجت‌الاسلام نقدی در قم داریم. کارهایی که در قم انجام می‌شود در غرب و شرق کم‌سابقه است و وی مبتکر این پروژه است.

پروژه قرآن‌ایران

مارکس با بیان اینکه با همکاری علی آقایی، بخش «ایران‌قرآن» را شروع کرده‌ایم، گفت: در این پروژه نسخ کوفی قرآن کریم در ایران مورد تحقیق و تاریخ‌گذاری به لحاظ کربن قرار خواهند گرفت.

وی با بیان اینکه در اکثر کشورهای اسلامی، قرائت غالب حفص از عاصم است، افزود: در تونس قرائت قالون، در نیجریه قرائت ورش و در سودان و اتیوپی قرائت نافع را می‌خوانند؛ در بحث قرائات، یکی سنت علمایی و دیگری نگارشی وجود داشته است؛ ولی مجموعاً هرچند حفص قرائت غالب است ولی در نسخ خطی قرآن منسوب به ابن مجاهد این قرائت به صورت غالب دیده نمی‌شود.