به گزارش واحد خبر روابط عمومی دانشگاه قم دکتر محمدحسن شیخ‌الاسلامی در دومین کارگاه دیپلماسی علمی و فرهنگی ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در دیپلماسی علمی و فرهنگی​ که در دانشگاه قم برگزار شد، عنوان کرد: همه‌ی سال‌های عمر خود را به‌جهت ارتباط خانوادگی با دانشگاه و بعد هم تحصیلات خویش در دل دانشگاه گذراندم و تقریباً دانشگاه‌های کشور را می‌شناسم اما با توجه به صحبت‌های ریاست محترم دانشگاه قم اصلاً شناخت و تصور دقیقی از این دانشگاه نداشتم و این نشان می‌دهد که باید تلاش‌های بیشتری برای معرفی ظرفیت‌ها و توان‌مندی‌های این دانشگاه انجام شود.

وی افزود: برای ما که چه به‌صورت نظری و چه در عمل درگیر کار دیپلماسی هستیم کار علمی و پژوهشی و همکاری‌های علمی فناوری با کشورهای دیگر از جهات مختلف دارای اهمیت است، آن‌چه که دیپلماسی علم و فناوری نامیده می‌شود متمرکز بر سه محور اصلی است؛ یک دیپلماسی برای علم، دوم علم برای دیپلماسی و سوم علم در دیپلماسی.

رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه اضافه کرد: وقتی از دیپلماسی برای علم صحبت می‌شود به تصویر عمومی که از همکاری‌های علمی و فناوری در اذهان هست اشاره می‌کنیم. یعنی این‌که دستگاه سیاست خارجی شامل وزارت خارجه و البته سایر دستگاه‌های متولی تنظیم روابط خارجی، از ظرفیت‌های سیاست خارجی برای توسعه علم و همکاری‌های علمی استفاده کنند.

وی گفت: وقتی از علم برای دیپلماسی صحبت می‌شود به طور خاص اشاره داریم به زمان‌هایی که همکاری‌های علمی و تعاملات میان کشورها در سطوح سیاسی و امنیتی به جهاتی با چالش‌ها و بن‌بست‌هایی مواجه است و درعین‌حال اراده طرفین بر توسعه روابط است؛ علم و فناوری جزو حوزه‌هایی است که برای ایجاد گشایش در روابط سیاسی و امنیتی یا آن‌چه که در اصطلاح اهل علم سیاست high politics یا سیاست علیا نامیده می‌شود مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر همکاری‌های علمی و فناوری بسترساز همکاری‌های سطوح بالاتر هستند؛ البته اگر همکاری‌های سیاسی و امنیتی را مطابق با آن‌چه در سیاست بین‌الملل است، همکاری‌های سطح بالاتر بدانیم.

نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری اسلامی ادامه داد: در سیاست خارجی و روابط بین‌الملل ما از موضوعات سیاست سفلی و سیاست علیا صحبت می‌کنیم. وقتی به سیاست علیا اشاره می‌کنیم مقصود همکاری گسترده در سطوح امنیتی و سیاسی است. موضوع سومی که در بحث فناوری مورد توجه قرار می‌گیرد علم در دیپلماسی است که اشاره به مدیریت دیپلماسی با استفاده از ظرفیت‌های علمی دارد. بنابراین به‌عنوان مقدمه آن‌چه که دیپلماسی علم و فناوری نامیده می‌شود این سه عنوان اصلی است اما معمولاً وقتی ما به دانشگاه می‌رویم و با اساتید صحبت می‌کنیم متوجه می‌شویم آن‌چه که موردنظر و مورد نیاز آن‌هاست بیشتر در شاخه اول یا دیپلماسی برای علم است.

دکتر شیخ‌الاسلامی بیان کرد: مقدمه دوم این است که خوب یا بد در روابط بین‌المللی بین دولت‌ها اصل بر عدم همکاری است. کشورها تا به جهاتی و به دلایلی مجاب نشوند که یا ناگزیر از همکاری‌اند یا همکاری در جهت منافع آن‌هاست ترجیح می‌دهند همکاری نکنند و مستقلاً عمل کنند.

نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری تصریح کرد: دلایلی که در تئوری‌های وزارت خارجی برای این مسئله آورده می‌شود گسترده و پیچیده است اما یک دلیل ساده این است که در هر نوعی از همکاری کشور باید بخشی از حاکمیت خود را به اشتراک بگذارد و باید از بخشی از حاکمیت به نفع همکاری چشم‌پوشی کند؛ این است که وقتی به روابط بین‌الملل بین دولت‌ها می‌رویم و آن‌چه که بین دولت‌ها که مصدر حاکمیت ملی هستند می‌رسیم.

وی توضیح داد: کشورها به دلایل مختلفی علی‌رغم این واقعیت ممکن است تصمیم بگیرند که در حوزه‌های علم و فناوری همکاری کنند؛ علی‌رغم این‌که اصل اساسی و واقعی در مناسبات بین دولت‌ها اصولاً همکاری نیست اما به دلایلی ممکن است دولت‌ها تصمیم بگیرند که همکاری را توسعه دهند. البته دلایل دیگری هم هست که ممکن است کشورها را به سمت همکاری تشویق کند. انگیزه‌های همکاری در بین کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی شدت و ضعف و نوسان دارد بنابراین این‌طور نیست که این کشورها بخواهند یا بتوانند وارد همکاری علمی و فناوری به‌صورت جدی شوند.

رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه اضافه کرد: یکی از این انگیزه‌ها این است که دولت‌ها خود را موظف می‌دادند و شهروندان هم آن‌ها را موظف می‌دانند که سطح قدرت ملی را ارتقا دهند و یکی از مهم‌ترین ابزارها و روش‌های ارتقاء سطح قدرت ملی در روزگار ما بدون شک توسعه علم و فناوری است.

وی بیان کرد: انگیزه دوم حل مشکلات مشترک است؛ در روزگار ما مشکلات و چالش‌هایی در سطح جهانی به‌وجودآمده که حل‌وفصل و مدیریت آن‌ها از ظرفیت هر یک از کنشگران به‌تنهایی خارج است، برای مثال مسائل زیست‌محیطی که می توان به آن اشاره کرد.

دکتر شیخ الاسلامی گفت: انگیزه سوم تأمین منابع کشورها است که برای انجام وظایف خود در مسیر ایجاد رفاه و تأمین امنیت نیازمند منابع مالی هستند و دو مأموریت اساسی برای هر دولت بدون شک تأمین امنیت و ایجاد رفاه است که معمولاً در این خصوص از هر ظرفیتی برای ایجاد این منابع مالی استفاده می‌کنند که در روزگار ما همکاری‌های علمی و فناوری با تسهیل دسترسی به فناوری‌های نوین می‌تواند منابع مالی را در اختیار کشورها قرار دهد.

نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری اسلامی ادامه داد: انگیزه چهارم تقویت روابط بین‌المللی است؛ گاهی توسعه روابط علمی و همکاری‌های علمی و فناوری برلی بسیاری از کشورها جنبه عالی و ابزاری دارد و هدف به ذات نیست بلکه از آن برای بسترسازی جهت تقویت روابط بین‌المللی استفاده می‌شود. انگیزه پنجم تعهدات بین‌المللی دولت‌ها است که گاهی کشورها وارد معاهدات بین‌المللی می‌شوند که آن‌ها را ملزام می‌کند به توسعه و گسترش همکاری‌های علمی و فناوری در زمینه‌های مختلف، برای مثال امروزه بسیاری از کنوانسیون‌های زیست‌محیطی کشورها را به توسعه همکاری‌های علمی و فناوری ملزم می‌کند.

دکتر شیخ الاسلامی ادامه داد: انگیزه ششم سیاست‌های داخلی است؛ بسیار پیش می‌آید که کشورها به دلایلی تصمیم می‌گیرند که برای مدیریت فضای داخلی کشور بحث گسترش علم و فناوری را در دستور کار قرار دهند. هدف آن‌ها هم داخلی است اما تحقق این هدف همکاری‌های بین‌المللی علمی را ایجاب می‌کند.

وی افزود: اگر همین چند مورد را از دلایل در نظر بگیریم می‌توان پی برد که جمهوری اسلامی ایران به همه این دلایل، بسط و گسترش و تحکیم همکاری‌های علمی و فناوری با کشورهای دیگر، به‌ویژه با کشورهای اسلامی را در دستور کار قرار داده است. یکی از ظرفیت‌هایی که برای تحقق این راهبرد می‌تواند مورد توجه جمهوری اسلامی قرار بگیرد سازمان همکاری اسلامی است. سازمان همکاری اسلامی بعد از سازمان ملل متحد با ۵۲ عضو دومین سازمان از لحاظ تعداد اعضا و بزرگی است؛ خوش‌بینی هایی در خصوص این سازمان وجود دارد که چندان موفق نبود و البته مشکل این سازمان در ایجاد نهادها زیرمجموعه نیست.

دکتر شیخ‌الاسلامی تشریح کرد: سازمان همکاری اسلامی تعداد زیادی زیرمجموعه و آژانس‌های تخصصی دارد. ازجمله نهادی به‌نام کامستک، کامستک آژانس تخصصی سازمان همکاری اسلامی برای همکاری‌های علمی و فناوری است. این نهاد پنج هدف اصلی را به‌عنوان اهداف تأسیسی خود مورد توجه قرار داده است که عبارتند از پژوهش و توسعه R&D به‌صورت مشترک، پروژه‌های پژوهش و توسعه که قرار است کامستک انجام پژوهش‌های مشترک در زمینه‌های تحکم و توسعه را ترویج کند.

وی اضافه کرد: کمک به ارتقا و گسترش پوشش علمی و فناوری در کشورهای عضو (چند زمینه‌ای مشخص در کامستک به‌عنوان اولویت تعریف‌شده که این‌ها عبارتند از زمینه هایی مانند نانوتکنولوژی، ارتباطات و اطلاعات، همکاری در زمینه‌های علم و فناوری‌های مربوط به پزشکی، همکاری‌های علمی و فناوری در حوزه انرژی و همکاری بین کشورهای اسلامی در حوزه فضا که البته این پنج حوزه به این معنا نیستند که کامستک در زمینه‌های دیگر فعال نیست اما این‌ها به‌عنوان اولویت مورد توجه قرار می‌گیرند)، انعقاد کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی، ترویج همکاری‌های دانشگاهی و شبکه سازی جوامع علمی در کشورهای اسلامی نیز از دیگر اهداف این نهاد است.

رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه اضافه کرد: به غیر از کامستک مراکز دیگری هم در زمینه‌های علمی و فناوری کار می‌کنند. یکی از مراکز مستقل و قابل‌توجه مرکزی تحت عنوان مرکز تحقیقات نانوتکنولوژی است که در این مرکز هدف توسعه فناوری‌های نانو در عرصه‌های مختلف ازجمله پزشکی صنایع و غیره است. کمیته‌ای ذیل کامستک برای پژوهش پروژه‌های مشترک برای پایش و مدیریت منابع طبیعی با استفاده از فناوری‌های فضایی وجود دارد.دو کمیته دیگر هم تحت عنوان ترویج همکاری‌ها در زمینه آی سی تی یا فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین ترویج فناوری‌های پایدار در زمینه کشاورزی و امنیت غذایی فعالیت می‌کنند.

نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری اسلامی بیان کرد: در یک ارزیابی سریع می‌شود گفت که بستر سخت‌افزاری برای توسعه همکاری در زمینه علمی و فناوری در سازمان همکاری‌های اسلامی موجود است. بااین‌همه دستاوردهای این مجموعه چندان قابل اعتنا نیست.

وی افزود: به این دلیل که به‌طورکلی به‌نظر می‌رسد در مقابل توسعه همکاری‌های علم و فناوری در چارچوب سازمان همکاری اسلامی چند چالش اصلی وجود دارد که عبارتند از تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، مشکلات مربوط به حقوق مالکیت فکری و معنوی، تفاوت و تنوع در سطح اقتصادی و منابع مالی، تفاوت در سطح توسعه فناوری، مسئله امنیتی و سیاسی که چالشی بسیار جدی است، تفاوت در نظام‌های حکومتی و سیاست علم و فناوری، تفاوت در توانمندی انسانی و زیرساخت‌های علمی کشورها، نقص در زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری اطلاعات و یکی از موانع بزرگ که در خصوص ایران هم صدق می‌کند تحریم‌های ظالمانه، یک‌جانبه و بین‌المللی است.