یک عضو هیئت علمی دانشگاه قم و کارشناس حقوق بین‌الملل گفت: عملی‌ترین راهکار برای پیگیری این مسئله، طرح دعوی در دادگاه‌های داخلی سه کشور درگیر در مسئله است. از طرفی به دلیل اینکه این اقدام آمریکا خلاف اصول حقوق بشری است، در مراجعی مانند سازمان ملل متحد نیز قابل طرح است.

دکتر مصطفی فضائلی در گفت‌وگو با ایسنا قم بیان کرد: عملیاتی که آمریکا برای به شهادت رساندن حاج قاسم سلیمانی انجام دادند مصداق استفاده از زور از نوع نظامی بود. کاربرد زور نظامی در حقوق بین‌الملل طبق قاعده‌ منع توسل به زور مردود است. امروزه به عنوان یکی از اصول حقوق بین‌الملل، حتی تهدید به توسل به زور نیز ممنوع است.

وی ادامه داد: دو استثنا بر این اصل وجود دارد. اگر شورای امنیت تصمیم بگیرد که لازم است تا برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، درمورد یک کشور از زور نظامی استفاده شود. همانطور که در جنگ عراق و کویت، شورای امنیت تصمیم گرفت که باید علیه حکومت صدام از زور نظامی استفاده شود. چنین استثنائی در مورد جنایت آمریکا مصداق ندارد چون شورای امنیت هیچ‌گاه چنین اجازه‌ای به آمریکا نداده است. استثنا دوم، ماده 51 منشور سازمان ملل متحد است. طبق این ماده دولت‌ها اگر مورد حمله مسلحانه قرار بگیرند می‌توانند از خود دفاع کنند. این حق دفاع مشروع دولت‌ها وقتی فعال می‌شود که کشوری مورد حمله قرار گرفته باشد. اما این استثنا هم در مورد آمریکا مصداق ندارد چرا که آمریکا مورد حمله ایران قرار نگرفته که بخواهد از خود دفاع کند.

آیا دفاع پیش‌دستانه برای عمل آمریکا مصداق دارد؟
این دانشیار حقوق بین‌الملل دانشگاه قم عنوان کرد: برخی کشورها مانند آمریکا تلاش کردند تا مفهوم دفاع مشروع را توسعه دهند و بیان کردند که حتی اگر کشوری در معرض حمله قرار گرفته باشد نیز حق دفاع مشروع برای وی فعال می‌شود. حقیقت این است که اگر امکان قطعی و قریب‌الوقوع برای حمله وجود داشته باشد به گونه‌ای که با صبر کردن، فرصت دفاع از بین برود، دفاع مشروع می‌شود. مثلا نیروهای نظامی در اطراف مرزها مستقر شده باشند. آمریکائی‌ها چنین ادعا کردند که سردار سلیمانی در حال آماده شدن برای حمله به آن‌ها بوده است اما این ادعا را حتی در خود آمریکا نیز نتوانستند ثابت کنند. گزارش‌های غیرمستندی ارائه کردند که کنگره‌ آمریکا را نیز متقاعد نکرد.

وی ادامه داد: علاوه بر این موارد، این اقدام آمریکا برخلاف قواعد حقوق بشری مانند اصل حفظ حیات است و مصداق جنایت است. این عمل خلاف به طور واضح با دستور رئیس جمهور آمریکا و همکاری نظامیان این کشور صورت گرفته است و عمل دولت آمریکا محسوب می‌شود. مسئولیت بین‌المللی این عمل به عهده دولت آمریکا است و ایران حق پیگیری دارد. جنبه دیگر این مسئله مسئولیت کیفری حاصل از آن است. چون این عمل مصداق جنایت است و اشخاص عامل جنایت یعنی ترامپ و نیروهای نظامی عامل نیز طبق اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری مسئولیت کیفری دارند. مسئولیت کیفری نیز از طریق محاکم قضائی قابل پیگیری است. دادگاه‌های ایران، دادگاه‌های عراق به عنوان دادگاه‌های محل وقوع جنایت و دادگاه‌های آمریکا صلاحیت پیگری دارند و اولیای دم قربانیان این جنایت می‌توانند در این سه دادگاه طرح دعوا کنند.

این کارشناس حقوق بین‌الملل بیان کرد: دیوان کیفری بین‌المللی به دلیل عدم عضویت ایران و عراق و آمریکا در این دیوان، صلاحیت پیگیری ندارد. اگر فقط یکی از طرفین این مسئله نیز در این دیوان عضو بودند، صلاحیت پیگیری به دیوان داده می‌شد و می‌توانستیم در آن طرح شکایت کنیم. راه دیگر این است که شورای امنیت سازمان ملل، پیگیری این مسئله را به دیوان بین‌المللی دادگستری بسپارد. در این صورت دیوان صلاحیت پیگیری پیدا می‌کند. اما به دلیل عضویت دائم آمریکا در شورای امنیت، بعید است که چنین سازوکاری به کار بیفتد. ایران مسئله را به شورای امنیت منعکس کرده است و اگر اراده سیاسی در شورای امنیت وجود داشت، از این شیوه استفاده می‌شد.

وی ادامه داد: نکته دیگر این است که در قضایای بین‌المللی قاعده مرور زمان وجود ندارد و حتی پس از گذشت از سال‌ها نیز عاملان جنایات بین‌المللی قابل تعقیب هستند. عملی‌ترین راهکار برای پیگیری این مسئله، طرح دعوی در دادگاه‌های داخلی سه کشور درگیر در مسئله است. از طرفی به دلیل اینکه این اقدام آمریکا خلاف اصول حقوق بشری است، در مراجعی مانند سازمان ملل متحد، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، کمیته حقوق بشر به عنوان ارگان ناظر میثاق حقوق مدنی و سیاسی و در شورای حقوق بشر قابل طرح است. اما مسئله این جاست که این نهادها صلاحیت اتخاذ تصمیات الزام‌آور را ندارند و یک نهاد قضائی نیستند، اما می‌توانند به عنوان عوامل فشار و تحریک کشورهای مختلف علیه کشور متخلف به کار گرفته شود. یعنی اگر بتوانیم تخلف آمریکا را در دنیا ثابت کنیم، اقدام متقابل ما نیز توجیه می‌شود.

فضائلی تصریح کرد: رسانه‌ها می‌توانند نقش بسیار تاثیرگذاری را در این زمینه ایفا کنند و این قابلیت را دارند واقعیات را دگرگون جلوه دهند. رسانه‌ها وظیفه سنگینی برای روشن کردن جنایات آمریکا برای جهانیان دارند . سازمان‌ها مردم نهاد نیز نقش مهمی در این زمینه دارند. در حقوق بین‌الملل یک دست برتری که بتواند امر و نهی کند نداریم، بنابراین باید ابزارهای مختلفی را به کار گرفت و علاوه بر پیگیری قضائی، پیگیری در مراجع حقوق بشری، فعالیت رسانه‌ای و همکاری با گروه‌های مردم نهاد را ادامه داد تا بتوان تبلیغات متنفی توجیه کننده‌ی جنایات آمریکا را خنثی کرد.

وی ادامه داد: عملیات آمریکا در به شهادت رساندن شهید سلیمانی، فراتر از یک اقدام عادی در سلب حیات یک نفر است و می‌تواند مصداق تجاوز باشد. تجاوز در حقوق بین‌الملل به معنای حمله مسلحانه نیروهای نظامی کشوری به کشور دیگر است. هر چند در این حمله به خاک ایران حمله نشده است، اما از آن جا که سردار سلیمانی یکی از مقامات عالی‌رتبه نظامی کشور بوده است، حمله به ایشان مصداق نقض صلح بین‌المللی نیز محسوب شود که نقض یک قاعده آمره است. با اثبات اینکه این اقدام آمریکا مصداق تجاوز است، اقدام متقابل ایران نیز مصداق دفاع مشروع و قانونی محسوب می‌شود.