حجت الاسلام و المسلمین دکتر سعید فراهانی معاون پژوهشی دانشگاه قم در اولین نشست علمی تغییر اقلیم و اثرات آن بر رخداد مخاطرات طبیعی که پیش از ظهر امروز سه‌شنبه 20 دی‌ماه در دانشگاه قم برگزار شد، عنوان کرد: انسان از بدو خلقت خویش با تمام وجود از طبیعت هراس داشت، خطر جانوران درنده، خطر آب و هواى نامساعد و خطر محیط زیست وحشى اما همین طبیعت ضروریات زندگى او و از جمله غذاى گیاهى یا جانورى را به وى ارزانى مى‏ داشت.

وی افزود: انسان ماهر به یارى اندیشه و به کمک ابزار، خود را براى رویارویى با خطرها آماده کرد و به مهار عوامل طبیعى و رام نمودن آن‏ها و بهره‏ کشى از آن‏ها در جهت منافع خود پرداخت. انسان‏ها با اتحاد و بذل کوشش‏ هاى مشترک توانستند جنگل ‏ها را به صورت زمین‏ هاى آباد و قابل کشت و زرع درآورده، مسیر جریان آب رودخانه ‏ها را تغییر داده و به ساختن بناها و آثار غول آسا و عظیم مانند اهرام مصر، اقدام کنند.

با این حال تمامى این اقدامات به همان اندازه که جمعیت بشرى تابع نوسان‏ها و فراز و نشیب هاى برخاسته از رویدادها، جنگ ‏ها، بیمارى‏ هاى مسرى و یا بلاهاى عظیم طبیعى است، محدود مى ‏ماند. انقلاب صنعتى، همراه با پیشرفت‏هاى علمى، فنى و پزشکى اوضاع را دگرگون ساخت.

معاون پژوهشی دانشگاه قم ادامه داد: اقتصاد نوین بر اثر جنون آزمندى برگرفته از اندیشه رشد مداوم اقتصادى در صدد کشف تکنیک ‏هاى بهره بردارى همراه با تخریب هر چه بیشتر از منابع زیست محیطی برآمد و انسان اقتصادى در این عرصه بر این باور بود که مى‏تواند از ذخایر و منابعى که طبیعت به وى ارزانى داشته، جاودانه استفاده کند.

دکتر فراهانی گفت: به اعتقاد شوماخر این پدیده با دگرگونى ‏هاى فلسفى (اگر نگوییم مذهبى) سه یا چهار قرن گذشته در دید انسان به طبیعت ارتباط نزدیک دارد. انسان نوین خویشتن را همچون بخشى از طبیعت تجربه نمى‏کند بلکه خود را به عنوان یک نیروى خارجى تلقى مى‏کند که رسالت چیره شدن بر طبیعت را عهده‏ دار است. انسان حتى درباره پیکار با طبیعت سخن مى ‏گوید، در حالى که فراموش مى ‏کند در صورت پیروزى در این پیکار، خود را در جناح بازنده خواهد یافت.

وی افزود: انسان در این تفکر، سنت‌هاى مذهبى و ارزش‏ هاى دینى خود را فراموش کرده و اصولاً رسیدن به این هدف رویایى را مدیون همین فراموشى مى‏داند. به اعتقاد کینز (منجی نظام سرمایه داری در اوایل قرن 20) رشد اقتصادى فقط در صورتى دست یافتنى است که از انگیزه‏هاى خودپرستانه نیرومند آدمى استفاده کنیم، یعنى انگیزه ‏هایى که مذهب و آداب و سنن اخلاقى عموماً ما را به ایستادگى در برابرشان فرا مى‏خوانند. با این وجود از همان زمان کسانى ولو اندک تفکری متفاوت داشتند از جمله ژان رستان در مقدمه کتاب «انسان یا طبیعت» اعتراف می کند که از این پس انسان مى‏فهمد که براى حفظ مصالح و منافع خویش، باید به نگهبانى و پاسدارى از طبیعت بپردازد و بر منش و رفتار خود در برابر طبیعت لگام بزنند و در همین راستا گروهی از دانشمندان منصف به این حقیقت پی بردند که برای حل مشکل محیط زیست باید به اندیشه های ناب دینی رجوع کرد‌ به طور مثال هات در پیگیری علل تخریب محیط زیست و در پاسخ به فرافکنی برخی از اکولوژیست های ملحد که دین را عامل تخریب محیط زیست مطرح کرده اند، می‌گوید: این عامل دین نیست بلکه ترک آن است که به ما اجازه می‌دهد نظام زیستی زمین را نابود کنیم. این تفکر انسان‌مداری سکولار است که با فرض برتری انسان بر طبیعت، به او اجازه نابود ساختن طبیعت را داده است نه دین‌داری.

دکتر فراهانی افزود: دین اسلام که همواره در تعالیم نورانى خویش مطابق با فطرت آدمیان راه وسط را در پیش گرفته است در برخورد با طبیعت و مواهب طبیعى نه آنچنان دست انسان را باز گذاشته تا هر نوع تصرفى بخواهد در آن‌ها بکند و به بهاى نابودى این نعمت‏هاى خدادادى، زندگى خود را اداره کند و تجمل بخشد و نه اجازه مى‏ دهد بشر طبیعت را به علت عظمت آن، خداى خویش دانسته و در مقابل آن به سجده بیفتد و هیچ‌گونه تصرفى در آن ننماید و صرفاً به دیده تقدیس به آن بنگرد بلکه در عین این که فرموده است ما همه جهان را براى آسایش انسان و مسخر و فرمانبردار او آفریده‏ایم، از طرف دیگر آن‏ها را موجوداتى فاقد روح ندانسته بلکه به عنوان آیه و کلمه خداوند و موجوداتى داراى شعور نسبى که تسبیح‏گوى خداوند معرفى کرده و براى همه آن‌ها اعم از حیوان و گیاه حقوقى در نظر گرفته و انسان‏ها را به رعایت آن حدود و حقوق دعوت مى کند.

نگرش اسلامی به نظام و محیط زیست طبیعی ریشه در قرآن دارد و انسان تربیت شده قرآن، عالم طبیعی را دشمن خود نمی شمارد که باید بر آن چیرگی یافت بلکه به عنوان جزء مکمل جهان دینی انسان به آن می نگرد که در حیات زمینی اش و به یک معنی حتی در سرنوشت نهایی او هم شریک است.

کلام درر بار پیامبر اکرم (ص) و امامان (علیهم السلام) نیز بر این مسئله تأکید کرده و همواره وظایف انسان را در قبال نعمت‌های خدادادی زیست‌محیطی گوشزد می‌کنند. هرگاه آدمیان به این تعالیم گوش جان سپرده و عمل کنند و راه و رسم بندگى و خلیفه اللهى را بپیمایند و با امانتى که خداوند در اختیارشان قرار داده، براساس رهنمودهاى ارائه شده از جانب دین عمل نمایند، مشکلات فراوان زیست محیطى که اکنون با آن مواجه هستیم رخت بر مى‏بندد.

وی با ذکر مثالی گفت: مثلاً هر گاه انسان‌ها حقوق یکدیگر را رعایت کنند، در بهره‏بردارى از مواهب طبیعت راه اعتدال را پیش گرفته و دست از زیاده ‏طلبى، حرص وآز، اسراف و اتلاف بردارند، در این صورت همین دنیاى خود را بهشت مى‏یابند. با این وجود علاوه بر این که جهت‏ گیرى ادیان الهى رسیدن انسان به نقطه اوج کمال و انسانیت است براى پرهیز از غیر واقع‏گرایى، راهکارهایى در متن دین دیده شده تا جوامع در هر سطحى از ایمان به خداوند و عامل به فرامین و رهنمودهاى دینى باشند، بتوانند محیطى نسبتاً سالم داشته و از تجاوز انسان‏هاى متخلف جلوگیرى کنند. این راهکارها مجال دیگری می طلبد. به امید داشتن محیط زیستی سالم زمینه ساز بندگی خداوند.