به گزارش واحد خبر روابط عمومی دانشگاه قم، بنا بر آنچه در منابع نام‌برده درباره سیره اخلاقی امام رضا(ع) آمده‌است حضرت علی‌ابن‌موسی‌الرضا(علیه‌السلام) همچون سایر ائمه اطهار(ع) آراسته به زیورها، فضایل اخلاقی و کمالات نفسانی و منزه از تمامی رذایل اخلاقی بودند، به‌همین جهت گفتار و رفتار آن حضرت همواره الگوی مناسبی برای عموم مردم جهان است، اخلاق یکی از مهم‌ترین عناصر تعالی شخصیت انسانیست. امام رضا(ع) به اخلاق عالی و ممتاز آراسته بودند و همین امر موجب دوستی و مودت خاص و عام نسبت ‌به آن حضرت می‌شد. اکنون در ادامه مطلب به بخشی از مکارم اخلاق امام رضا(ع) اشاره می‌شود.

از ابراهیم بن عباس صولی نقل شده است: من ابوالحسن‌الرضا(علیه السلام) را هرگز ندیدم در سخن گفتن، با کسی درشتی کنند. من ابوالحسن الرضا(علیه السلام) را هرگز ندیدم سخن کسی را پیش از فراغ از آن، قطع کند. هرگز درخواست کسی را، که قادر به انجام دادن آن بود، رد نفرمودند. هرگز پاهای خود را، جلو همنشین، دراز نمی‌کردند. هرگز در برابر همنشین تکیه نمی‌کردند. هرگز او را ندیدم، که غلامان و بردگان خود را بد گویند. هرگز او را ندیدم، که آب دهان بیندازند. هرگز او را ندیدم، که قهقهه بزند، بلکه خنده‌اش تبسم بود. تا آنجا که می‌گوید: هرکه بگوید در فضلیت، کسی را مانند او دیده، از او باور نکنید.(١)

از جمله اخلاق برجسته حضرت، زهد ایشان است که در اینباره محمدبن عباد می‌گوید: پوشش ابوالحسن علیه السلام در طول تابستان همواره یک بوریا بود. ایشان در طول زمستان با همه عظمت و وقاری‌شان پوششی ساده داشتند و به دور از هر گونه علامت‌گذاری و یا این که رنگ مخصوصی داشته باشد همیشه لباس زبر به تن می‌کردند مگر آن که می‌خواستند پیش مردم و به دیدن آنها بروند که در آن وقت بهترین لباس خود را می‌پوشیدند.(٢)

امام در نزد مردم زیبا لباس می‌پوشید؛ از عمده دلایلی که امام رضا(ع) در نزد مردم زیبا لباس می‌پوشیدند این بود که مردم‌ فرد آراسته و زیبا را دوست دارند و تحت تأثیر سخنان او قرار می‌گیرند درحالی‌که درخصوص فرد کثیف کاملاً برعکس است.

 

گوشه‌گیری از دنیا و ساده‌زیستی برجسته‌ترین صفات امام رضا(علیه السلام)

صفت دیگر امام گوشه‌گیری و ساده‌زیستی ایشان بود اکثر راویان متفق‌القول هستند که وقتی امام رضا(ع) ولیعهد شد هیچ توجهی به جنبه قدرت نداشت.(3)

امام رضا علیه السلام بسیار متواضع بودند

تواضع امام به اندازه‌ای بود که بعضی مواقع مردم ایشان را نمی‌شناختند و از افراد معمولی تمییز نمی‌دادند. نقل شده است که روزی ایشان وارد حمامی می‌شوند مردی آن جا بود که ایشان را نمی‌شناخت به امام می‌گوید بیا مرا مشت و مال بده. حضرت شروع به مالیدن دست و پای او کردند زمانی که ایشان را شناخت عذر خواهی کرد ولی امام او را دلداری دادند.(4) ادب و تواضع امام رضا علیه السلام نسبت به دیگران به اندازه‌ای بود که اگر فردی بر امام وارد می‌شد ایشان به خاطر احترام گذاشتن به آن فرد از جایشان برمی‌خاستند و او را در مناسبت‌ترین مکان‌ها جا می‌دادند.(5)

در روزی که ایشان مسموم شدند و در آن روز به شهادت رسیدند بعد از این که نماز ظهر را خواندند به فردی که نزدیکشان بود فرمودند: مردم (منظور اهل خانواده کارکنان و خدمتگزارانشان بودند) غذا خورده‌اند؟ آن فرد جواب داد: آقای من  در چنین وضعیتی کسی می‌تواند غذا بخورد؟ در این لحظه که امام علیه السلام متوجه می‌شوند کسی غذا نخورده، می‌نشینند و دستور آوردن سفره‌ای را می‌دهند همه را سر سفره دعوت می‌کنند و آنها را یکی یکی مورد محبت قرار می‌دهند.(6)

امام رضا(ع) به غلامان‌شان دستور نمی‌دادند

حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در زمان ولایت‌عهدی و قرار گرفتن در بالاترین مقام‌های دولتی هیچ‌گاه به غلامان‌شان دستور نمی‌دادند تا کارهای شخصی امام را انجام دهند.(7)

پرهیزگاری و تقوا از جمله صفات بارز حضرت رضا(ع) بود

 پرهیزگاری امام رضا(ع) به‌گونه‌ای بود که نه‌تنها دوستداران ایشان بلکه دشمنان نیز به آن معترف بودند. ایشان کاملا به دنیا بی‌علاقه بودند، تنها دغدغه قلبی‌شان حفاظت از دین الهی بود و مردم را دائما به پرستش خداوند،تقوا و عبادت دعوت می‌کردند.(8)

امام رضا علیه السلام همواره مشورت کردن را جزو اصول کاری خود قرار می‌دادند

سنت رسول خدا صلّی الله علیه و آله همواره پیش روی امام رضا علیه السلام قرار داشت. مثل این که در مورد مشورت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله با مردم فرمودند: «إنّ رسول اللّه صلّی الله علیه و آله کان یسْتشیر أصْحابه ثمّ یعْزم على ما یرید؛ (9) رسول خدا صلّی الله علیه و آله با یارانش مشورت می‌کرد. آنگاه در باره آنچه می‌خواست، تصمیم می‌گرفت.»

امام رضا علیه السلام نیز همین رفتار را داشتند. مثل اینکه از حضرت رضا علیه السلام سؤال شد که چرا با غلام سیاه پوست خود مشورت می کنید؟ ایشان فرمودند: «إنّ اللّه تبارک و تعالى ربّما فتح على لسانه‏؛(10) چه بسا خدای بلند­مرتبه مشکلی را با زبان چنین شخصی برطرف نماید.»

سخاوت جنبه دیگر اخلاق امام رضا علیه السلام:

در بررسی سیره امام رضا بذل و بخشش بسیار به چشم می‌خورد به گونه‌ای که ایشان صدقه پنهانی می‌دادند و اموال خویش را نیز بین نیازمندان تقسیم می‌کردند حتی در روایت آمده است که آن حضرت یک سال تمام اموال خود را در روز عرفه بین نیازمندان قسمت می‌کرد. (11)

بخشش امام رضا تنها برای نیازمندان نبود بلکه ایشان با شاعران، دوستداران، غلامان، خادمان و حتی دربان و نگهبان‌ها را نیز شامل می‌شد. (12)

صبر و مقاومت از اصول مشترک زندگی تمام امامان

امام رضا علیه السلام نیز چون سایر امامان نمونه بارز صبر و استقامت بودند و از جمله زمان‌هایی که ایشان صبر بساری به کار بردند می‌توان به دعوت مأمون از این بزرگوار به خراسان اشاره کرد.(13)

امام رئوف اسوه‌ای نیک از تمامی فضایل و شمایل اخلاقی بودند و همواره در این راه می‌کوشیدند تا سیره جدشان رسول‌الله را در پیش گیرند. امید است که روزی تمام انسان‌ها اخلاق فردی و اجتماعی امام رضا علیه السلام را الگویی نمونه برای خود قرار دهند.

 

پی‌نوشت

1.      محمد باقر مجلسی، المکتبة الاسلامیة، تهران، ١٣٧١، ص ٩٠. ٩١، علی بن عیسی، الاربلی، کشف الغمه، ج٣، ص ١۵۶_١۵٧/٣. ابن بابویه، صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام، علی اکبر غفاری، ج ١، ص ۶٢٨

2.      علی بن عیسی الاربلی، کشف الغمه، ج ٣، ص ١۵۷.

3.      ر.ک محمدبن محمد، مفید ارشاد، هاشم رسولی محلاتی، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸، ج ۲، ص ۳۷۲ – ۳۷۳٫

4.      محمدباقر، مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۹ ، ص ۹۹، محمدجواد، فضل الله، تحلیل از زندگی امام رضا علیه‌السلام، ص ۴۳٫

5.      محمدجواد فضل الله، تحلیلی از زندگانی اما م رضا علیه السلام، ص ۴۵٫

6.      ابن بابویه، صدوق، عیون اخبارالرضا، ج ۲، ص ۵۲۶٫

7.      ر.ک باقر شریف، قرشی، پژوهشی دقیق در زندگی امام رضا علیه السلام ، ج ۱، ص ۵۷٫

8.      ابن بابویه، صدوق عیون اخبارالرضا، علی اکبر غفاری، ج ۲، ص ۴۳۵٫

9.      احمد بن محمد برقی، المحاسن، ج ۲, ۶۰۱.

10.  حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۳۷۰، ۳۱۹.

11.  ر.ک. محمد امین، سیره معصومان، حجتی کرمانی، سروش، ۱۳۷۴، ص۱۵۰٫

12.  محمد امین، سیره معصومان، علی حجتی کرمانی، ص ۱۴۹٫

13.  ابن بابویه، صدوق، عیون اخبارالرضا، ج ۲، ص ۵۲۶٫