به گزارش واحد خبر روابط عمومی دانشگاه قم، نشست گفتمان صمیمی خیلی راست خیلی دروغ با حضور دکتر سید پویان حسین‌پور،‌ کارشناس و مدرس رسانه و فضای مجازی به مناسبت هفته پدافند غیرعامل، توسط کانون هلال‌احمر، در تالار احمدی روشن دانشگاه قم برگزار شد.

دکتر سید پویان حسین‌پور در این نشست خطاب به دانشجویان عنوان کرد: بحث شایعه و اخبار جعلی، بیشتر از سیاسی بودن و کاربرد اجتماعی به درد زندگی خودتان می‌خورد. اخبار جعلی مسئله مهمی است که در زندگی خودمان هم بعد از فراگیری رسانه‌ها و فضای مجازی گرفتار آن هستیم. فضای مجازی در حال حاضر تبدیل به یک عضو جدید در خانواده‌ها و حتی بدن ما شده و یکی از آثار آن همین اخبار جعلی و شایعات است.

وی افزود: در ابتدا باید بدانیم که در اینترنت و پلتفرم‌های دنیا چه خبر است و از این پلتفرم ها در دنیا چگونه استفاده می‌شود. فراگیرترین پلتفرم در حال حاضر فیسبوک و سپس یوتیوب است اما از نظر محبوبیت اینستاگرام از رتبه بالاتری در بین پلتفرم‌ها برخوردار است که البته نقش جمعیت در این آمارها تاثیرگذار است.

کارشناس رسانه و فضای مجازی ادامه داد: در ایران نزدیک به 90 میلیون جمعیت، و 146 میلیون سیم‌کارت فعال داریم. همچنین در کشور ما 73 میلیون کاربر اینترنت در بستر فضای مجازی فعال هستند که معادل 81 درصد از کل جمعیت کشور است. توییتر و اینستاگرام در حال حاضر تبدیل به رسانه اجتماعی و ابزار اثرگذاری اجتماعی شدند؛ لذا دیگر عنوان شبکه اجتماعی یا پیام‌رسان به آن‌ها اطلاق نمی‌شود.

حسین پور تشریح کرد: 73 درصد از آمار مصرف اینترنت در ایران مربوط به تلفن همراه است. فاصله تلفن همراه با 85 درصد از دانشجویان و قشر جوان کمتر از یک متر است و معنای آن این است که جوانان، تا آخرین لحظات قبل ‌از خواب مشغول کار با گوشی هستند و حتی بعد از خواب اولین کاری که انجام می‌دهند چک کردن تلفن همراه است.

وی بیان کرد: اتاق‌های جنگ شناختی علیه ایران بسیار زیاد است. جنگ شناختی جنگ روی باورها، احساسات، شناخت‌ها، آگاهی و خودآگاهی افراد جامعه، جهت پاسداری از حقیقت یا تصرف حقیقت است. درواقع جنگ شناختی جنگ ایجاد تصاویر ذهنی است. اکنون مرجعیت رسانه‌های رسمی کاهش شدید پیدا کرده و دچار سقوط شده و مخاطبین در قالب وب پیگیر وقایع و اتفاقات هستند. اینترنت نیز بستر تولید شناخت ادراک نسبت‌به محیط پیرامون است که ظرفیت سوءاستفاده دارد.

این مدرس رسانه اظهار کرد: اتاق جنگ‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف فعالیت می‌کنند که با اصل ایران و ایرانی مشکل دارند و بحث آن‌ها نظام اسلامی و جمهوری اسلامی نیست. یکی از روش‌های اشاعه خبر تولید و نشر انبوه فیک نیوز یا اخبار جعلی است. پیش‌از کرونا شایعات گسترده در حد روزی چهار خبر بود اما پس‌از کرونا این شایعات به روزی 40 شایعه پربازدید رسید که توسط دشمنان به‌صورت انبوه تولید می‌شوند. فیک نیوز متولد شده دوران پسا حقیقت است و دوران پسا حقیقت دورانی است که احساسات و عواطف شخصی بیش‌از اندازه طبیعی، بر زندگی تأثیر می‌گذارد.

حسین پور اضافه کرد: مهم‌ترین مسئله شبکه‌های اجتماعی در حال حاضر، کم‌رنگ شدن مرز بین رسانه و مخاطب است که به‌صورت خواسته و ناخواسته در دنیای امروز، خود ما درگیر چرخه انتقال اطلاعات هستیم و مطالب را دست‌به‌دست می‌کنیم. شایعه، گزارش تأییدنشده‌ای از وقایع مختلف است که بر دو بستر اهمیت و ایهام شکل می‌گیرد. فیک نیوز یا اخبار جعلی، دروغ‌هایی هستند که آگاهانه و عامدانه ساخته شده و در قالب خبر منتشر می‌شوند تا مردم را گمراه کنند.

وی در خصوص اغتشاشات اطلاعاتی توضیح داد: بیشتر اطلاعاتی که منتشر می‌شود حتی جعلی نیستند. بلکه اغلب آن‌ها اطلاعات واقعی مدیریت شده یا دستکاری شده هستند که به عنوان سلاح به کار گرفته می‌شود و طراحان آن می‌دانند چنین دروغ‌های آمیخته به حقیقتی، معمولا باورپذیر بوده و به اشتراک گذاشته می‌شوند. اغتشاشات اطلاعاتی به چند دسته  Dis-information_ Mis-information_ Mal-information تقسیم می‌شوند.

این استاد رسانه توضیح داد: Dis-information اطلاعات غلطی هستندکه برنامه‌ریزی شده بوده و با هدف تخریب فرد، شرکت، گروهی از مردم و یا حتی یک کشور، تولید شده و در فضای رسانه‌ای منتشر شده‌اند. این نوع از اغتشاشات اطلاعاتی به طور ویژه توسط سازمان‌ها و گروه‌های دست‌کاری کننده افکار عمومی و با استفاده از اخبار جعلی به ویژه صوت و تصویر، در راستای انتشار شایعات و باورهای غلط مورد استفاده قرار می‌گیرند.

 حسین پور اضافه کرد: Mis-information اطلاعات اشتباهی هستند که برنامه‌ریزی شده نبوده و با هدف آسیب رساندن یا انجام عملیات رسانه‌ای علیه مخاطبین منتشر نشده‌اند و عمدتا حاصل خطاهای سهوی همچون اشتباه در ترجمه خبر یا خطا در ذکر تاریخ و دیگر اجزای محتوای خبری است. این‌گونه از اطلاعات تحت یک برنامه‌ریزی برای ایجاد اغتشاش خبری منتشر نشده‌اند. اما می‌توانند باعث به‌وجود آمدن شایعات و دیگر ناهنجاری‌های خبری شوند.

وی افزود: Mal-information اطلاعات صحیحی هستند که به طور هدفمند و برنامه‌ریزی شده، با هدف تخریب فرد، شرکت، گروهی از مردم و یا حتی یک کشور منتشر می‌شوند. این نوع از اغتشاشات اطلاعاتی بیشتر در قالب افشاگری‌ها و یا انتشار هدفمند اطلاعات شناسایی می‌شوند.

این مدرس رسانه تکنیک‌های تولید اغتشاشات اطلاعاتی را 7 مورد دانسته و آن‌ها را اینگونه توضیح داد:

1- فالش کانکشن: ارتباط ساختگی یا عدم انطباق متن خبر با تیتر یا مستندات تصویری را شامل می‌شود. وقتی عناوین، تصاویر یا زیرنویس‌ها یک چیز را نشان می‌دهند و محتوا ربطی به آن‌ها ندارد. این تکنیک زمانی بااهمیت می‌شود که بدانیم اکثر مخاطبان خبر، صرفاً به خواندن تیتر خبر اکتفا می‌کنند.

  2- پارودی یا هجو: اخبار طنز یا متون طنزآمیز گاهی با اخبار اصلی و جدی اشتباه گرفته شده و مخاطب را به سمت اشتباه در قضاوت و تحلیل سوق می‌دهد. این نوع از اغتشاشات اطلاعاتی عمدتاً به‌صورت غیرعمد باعث خطا در خواننده می‌شود. چالش این است که از طنز برای توزیع شایعات و محتوای جهت‌دار استفاده شود. به ویژه این‌که هرگونه فشاری را می‌توان با بیان این‌که جدی نبوده دور زد.

3- محتوای گمراه‌کننده: استفاده هدفمند از اطلاعات و یا انتخاب ادبیات خاص پیرامون یک شخص یا موضوع که باعث گمراه شدن مخاطب و یا ایجاد انگاره‌های غلط در ذهن خواننده نسبت‌به شخص یا موضوع موردنظر می‌گردد. این تاکتیک بیشتر برای انحراف افکار از اخبار درست به سر خط محتوایی نادرست مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثل ارائه نظرات شخصی به‌عنوان واقعیت قطعی.

4- محتوای ساختگی یا متن نادرست: انتشار اخبار صحیح همراه با پیش‌زمینه‌های غلط همچون پیشینه تاریخی نادرست، تحلیل غلط از محتوای خبر اصلی، تصویر جهت‌دار و غیره است. این تکنیک جهت شکل‌دهی به قضاوت خواننده خبر، به‌رغم انتشار خبر صحیح مورد استفاده قرار می‌گیرد.

5-محتوای دغل‌باز یا محتوای فریب‌دهنده: اطلاعات غلطی که به دروغ از نام، مارک یا لوگوی شناخته‌شده استفاده می‌کند تا مردم گمان کنند که مطالب آن‌ها معتبر است. در این نوع محتوا آدرس سایت‌های خبری معتبر برای تقلید از آن‌ها تغییر می‌کند. منابع خبری جعلی که به‌طور خاص در اتفاقات و بحران‌ها تحت عنوان مطلع، نیروی میدانی، حاضران در صحنه و غیره خود را به‌عنوان منابع اصیل خبر درمورد اتفاق یا سوژه موردنظر جا می‌زنند و رسانه‌ها و کاربران را گمراه می‌کنند.

 6- محتوای دست‌کاری شده: اطلاعات غلطی که در آن چیزی از نسخه‌ی اصلی تغییر می‌کند. مانند تصاویری که محتوای آن‌ها با استفاده از ابزار ویرایش عکس اضافه یا حذف شده‌است. دست‌کاری خبر یا تصاویر مربوط به خبر اصلی که عمدتاً در بازه اولیه انتشار خبر و یا در زمانی‌که انحصار خبررسانی درمورد سوژه در اختیار رسانه‌های معدودی باشد کاربرد پیدا می‌کند.

7-   محتوای کاملاً جعلی: اطلاعاتی که کاملاً ساختگی است و برای فریب مخاطبان با شباهت بالایی به واقعیت طراحی‌شده است. این تکنیک بیشتر زمانی استفاده می‌شود که بستر و موضوعی برای دست‌کاری و یا تولید شایعه وجود نداشته باشد. برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی به‌دلیل تعصب و تمایلات، محتوای کاملاً جعلی را بدون در نظر گرفتن خنده‌دار بودن اطلاعاتی که می‌بینند فوراً باور می‌کنند.

حسین پور در نهایت اظهار کرد: خبر به‌طورکلی باید چند مولفه داشته باشد؛ منبع خبر معتبر باشد، ادبیات خبر بی‌طرفانه باشد، خبر شفاف باشد و گنگ نباشد و نویسنده خبر مشخص باشد.

در پایان این نشست نیز دانشجویان به بیان پرسش‌های خود در حیطه فضای مجازی و شایعات پرداخته و با دکتر حسین پور گفتگو کردند..